Prikaz romana „Zenova savest“: Moderni ili raspolućeni čovek

Etore Šmic rođen je 1861. godine i odrastao u Austrougarskoj, u porodici mešovitog jevrejsko-nemačko-italijanskog porekla. Pseudonim koji je odabrao, Italo Zvevo, znači „Italski Švaba“, imenuje njegovu podvojenost, nestabilnu poziciju na samoj granici jezika i kultura. Nakon školovanja zapošljava se u tršćanskoj filijali bečke banke, ali posao u kancelariji ga nije interesovao pa nastavlja da neguje svoju strast prema književnosti. U poslednjoj deceniji 19. veka objavljuje dva romana, bez očekivanog uspeha, recepcije čitalačke publike i književne kritike: „Jedan život“ i „Senilnost“, kao i misli zaljubljenog u „Dnevniku za verenicu“.

Nakon početnih besplodnih pokušaja Zvevo je, razočaran, zaćutao sve do sudbonosnog susreta sa svojim učiteljem engleskog jezika Džejmsom Džojsom, koji ga je podstakao da se vrati pisanju. Susret sa Džojsom započeo je bizarno, iz Zvevove potrebe da nauči bolje engleski jezik zbog svojih trgovačkih poslova, a vratio ga je u književnost na velika vrata romanom „Zenova savest“, objavljenim 1923. godine. Ipak, nije dugo uživao u zakasnelom uspehu pošto je ubrzo preminuo od posledica saobraćajne nesreće.

Ispovesti Zena Kozinija, mladog dendija, tršćanskog pripadnika više srednje klase, jedinca i bogatog naslednika, napisane su na zahtev psihoanalitičara kome se obratio zbog dugogodišnje borbe sa zavisnošću od pušenja. Psihoanalitičar je, kako nam sam saopštava odmah na početku u Predgovoru, objavio pacijentovu ispovest da bi ga osramotio i osvetio se za njegovo potonje odustajanje od analize. Ipak, u Pogovoru, Kozini mu odgovara, nejasno kako, a i nebitno je, jer je očigledno da je u pitanju nepouzdani pripovedač, koji drži da je psihoanaliza šarlatanstvo. Otvoreno joj se ruga i nipodaštava je.

Kome treba verovati? Pacijentu ili terapeutu? Čitalac je zbunjen i kontradiktoran kao i glavni junak, koji tvrdi da se zbog psihoanalitičarove neefikasnosti izlečio sam. Što opet, na samom početku knjige, na kome odustaje od lečenja iz drugog razloga, demantuje.

„Zenova savest“ je prvi italijanski moderni roman, roman samoobmanjujućeg uma, pa ne bi bio pogrešan naslov i „Zenova svest“. U globalnom okrilju porede ga sa Džojsom, Kafkom i Prustom. Ovo je roman koji se čita kao knjiga samopomoći i introspekcije, koja kao da je napisana u ovom vremenu, a ne pre jednog veka.

Uporna, celoživotna Zenova opsesija da se oslobodi zavisnosti od cigareta prvi je sloj koji ćemo skinuti sa ove priče, tragajući za dubljim slojevima njegove svesti – odnosu prema ocu i tastu, njegovoj istovremenoj potrebi za autoritetima i izlaganju njihovoj zajedljivoj kritici. Za svoju ženu, koju nije voleo, izuzetno je vezan, privržen joj je, ali uviđa njenu ružnoću, činjenicu da ju je zaprosio tek kada su ga dve njene sestre odbile, dok i pod starost plamti od ljubomore i deli je dugo sa ljubavnicom. Njegova hipohondrija i fantomski bolovi mnogo su ozbiljniji simptomi nego uporna zavisnost od nikotina.

Zenove ispovesti pune su protivrečja i nevidljivih virova. Činjenica da je jedan neuropsihijatar razotkrio svoga pacijenta bez njegovog pristanka ukazuje na laž, umetničku slobodu, i to da bi ovim postupkom lekar prekršio zakletvu svoje profesije. Kontradikcije postoje i u odnosima sa prijateljima, tutorom, tastom i taštom, svastikama, rivalima i trgovačkim partnerima. One su tu da ogole slabost ljudskog bića, da prikažu njegovu tragičnu raspolućenost, kojoj nema spasa.

Autor: Silvana Hadži-Đokić
Izvor: Ekspres