Prikaz romana „Klanica pet“: Zaustavite zemlju

U prvom poglavlju, kao najispovednijem delu romana, narator objašnjava čitaocu potrebu da opiše lično viđenje rata koja je, otkako je izbliza prisustvovao masovnom bombardovanju Drezdena, trajala dvadeset četiri godine. Posle gotovo četvrt veka, 1969. godine, objavljena je „Klanica pet“, šesti roman Kurta Vonegata (1922–2007). Naime, američki autor bio je zatočen februarskih dana 1945. u drezdenskom zatvoru za neprijateljske vojnike koji je nosio naziv što će završiti kao naslov knjige. Po mnogo čemu sudeći, i Vonegat je imao sličnu potrebu kao njegov pripovedač, izloženu u svojevrsnom prologu.

Od drugog poglavlja obustavlja se klasična naracija, a osećaj za vreme u štivu se hotimično pomera. Time pisac ne pokazuje nikakav hir, već organsku vezu sa glavnim junakom, Amerikancem Bilijem Pilgrimom, koji usred bitke u Drugom svetskom ratu iskušava jedan više nego neobičan fenomen. Postaje sposoban da vidi detalje iz svoje prošlosti i budućnosti, pa čak i iz prednatalnog razdoblja. U skladu sa njegovom „šetajućom“ tačkom gledišta, ostatak naracije teče u maniru radikalizovanog pikarskog romana, gde Bili uvodi čitaoca u razne periode svog života i brzo ga iz njih izvodi, tako da može da predvidi smrt svog oca ili da se vrati u razdoblje kada je bio beba.

Vizura Bilija Pilgrima radikalizuje se njegovim vanzemaljskim iskustvom: navodno su ga oteli žitelji planete Tralfamador i tamo njega i jednu poznatu holivudsku glumicu zatvorili u zolooški vrt kao predstavnike ljudskog roda. Ekstremizovanje šetajuće tačke gledišta otud što se i vanzemaljcima, kao i glavnom junaku, sve dešava simultano, bez jasno utvrđene prošlosti i budućnosti. Komička protivteža takvoj prirodi protagoniste leži u činjenici da je Bili Pilgrim uspešan optičar. Dakle, njegova vizura je, posredno, tačnija od one tipičnih ljudi, pre svega Amerikanaca, čija je prosečnost ovaploćena u supruzi i deci protagoniste, baš kao što je neuspešni SF pisac Kilgor Trut, kog je Vonegat spominjao i u svojim ranijim romanima, primer stradanja natprosečnosti u savremenom društvu.

Verovatno je jasno da delo može da se čita i kao satira i u ključu naučnofantastičkog žanra. Međutim, Vonegat je znalački ostavio mesto za tumačenje Pilgrimovog „skretanja“ kao psihotične epizode unutar posttraumatskog sindroma, u trenutku izlaska romana vrlo popularne – koliko god neistražene – boljke, s obzirom na razbuktali Rat u Vijetnamu, koji je regrutovao mnoge pacijente PTSP-ja. U kontekstu krize američkog društva šezdesetih, koje su osim vijetnamskog rata uzdrmali atentati na predsednika Džona Kenedija i borca za ljudska prava Martina Lutera Kinga, „Klanica pet“ može se čitati i kao realistička alegorija na nesposobnost ljudskog roda da sazri u mirotvornosti, usled koje bi izlet na drugu planetu bio otprilike jedini izlaz. Aktuelnost romana se u tom smislu svakako potvrđuje i tokom poslednjih godinu dana, s obzirom na bukteći rat u Ukrajini.

Koliko god se rado kretao poljima crnog humora i duhovite ironije, Vonegat je rezigniran – kao što su to i njegov narator i glavni junak – zato što se uporno ispostavlja da je rat neodvojiv od ljudske prirode. Međutim, crni humor i osećaj za komiku, uopšte, kod američkog autora uzdignuti su na taj stepen majstorstva i magije da omogućuju da se izrazito gorak, pa i suštinski turoban sadržaj štiva prati s lakoćom i, neretko, osmehom.

Autor: Domagoj Petrović