Prikaz klasika Alfreda Kubina „Druga strana“ – Savršenstvo dvojnosti

Glavni junak ovog romana izvorno objavljenog 1909. godine je profesionalni crtač, baš kao što je to bio i autor „Druge strane“ Alfred Kubin (koji je ilustrovao ovo svoje štivo i bio jedini austrijski pripadnik minhenskog pokreta ekspresionista „Plavi jahač“, na čijoj je prvoj izložbi učestvovao). Nakon oklevanja, bezimeni umetnik i njegova supruga prihvataju poziv bivšeg studijskog kolege glavnog junaka, enigmatičnog multimilionera Klausa Patere da dođu u Perlu, središte Carstva snova, njegove privatne države smeštene na Daleki Istok. Već u tunelu koji čini bitnu stanicu do rečenog glavnog grada, a zapravo do drugog vremena i sasvim različitog prostora, prividno putovanje iz zadovoljstva poprima mračne predznake.

Svi stanovnici Carstva snova odabrani su na Paterin poziv, u skladu sa njegovim ličnim kapricima koji uključuju merila poput izvrsnih psiholoških sposobnosti pozvanih koje u isti mah mogu da ih onesposobe za svakodnevni život. U skladu sa takvom dvojnošću, oni su privilegovani što žive u, na neki način, posebnom mestu ali se stoga jednako mogu smatrati i osuđenicima. Sa takvim žiteljima i karakteristikama poput slabe osvetljenosti, klaustrofobičnosti i zatvorenosti, neobični grad na početku predstavlja izvor nadahnuća za glavnog junaka. Međutim, Perla počinje da vrši ambivalentno dejstvo na njega, jer u sporom krešendu narativa rastu njegov magijski naboj (npr. sunčani sat na centralnom trgu baca vradžbine na stanovnike) i fantastičke komponente:  što više novih likova se pojavljuje, deluju sve luđi a jezivi elementi središta radnje poprimaju na intenzitetu. Bilo da su stanovnici manje-više normalne osobe ili alkoholičari, falsifikatori, politički azilanti, invalidi ili ubice... njihovo ponašanje je pokatkad normalno a povremeno sasvim nerazumljivo i iracionalno, neki put nasilno a u drugom navratu previše pasivno. Isprva maltene utopijsko, mesto se definitivno pretvara u svoju suprotnost dolaskom američkog milionera Herkjuliza Bela i smrću supruge glavnog junaka za koju on dobrano okrivljuje sebe. Dramatični i haotični naboj priče rastu polako ali očigledno, kroz apokaliptičke slike invazije životinja i epidemije snova koju trpe žitelji carstva do raspadanja tkanina, drva, hrane, kuća, gomilanja leševa, nastajanja krvavih jezera.

Središnje teme romana su nadovezivanje snova i stvarnosti i iščezavanje granice među njima, kao i podvojenost sveta i sjedinjenje neprijateljstava, ilustrovano u završnoj sceni sukoba između Patere – koji se u pokušajima da održi mračni svet svojih ideala pojavljuje u štivu retko ali vrlo upečatljivo – i ambicioznog fabrikanta Bela koji želi da ga svrgne kao gospodara Carstva snova. Njih dvojica završavaju u neraspoznatljivoj zajedničkoj masi, a roman se, u skladu sa podvojenostima koje zaokruženo ispituje, okončava najprikladnijim mogućim rečima: „Demijurg je hermafrodit.“

Sa stanovišta književne dijahronije, „Druga strana“ nastavlja i, slobodno možemo reći, razvija – pre svega uvodeći tehniku sna unutar sna – fantastičku tradiciju Edgara Alana Poa i E. T. A. Hofmana, koje je Kubin dobro poznavao i čija je dela ilustrovao. U svojstvu pak preteče, roman austrijskog pisca i slikara poetički je zadužio tako značajne autore kao što su njegov lični prijatelj Franc Kafka, Gustav Mejrink i razni nemački ekspresionisti i nadrealisti ali i veliki poklonik „Druge strane“ Herman Hese, kao i latinoamerički magijski realisti.

Autor: Domagoj Petrović