Kritika Marojevićeve „Majčine ruke“ na RTV Sloveniji

Marojevićev roman „Majčina ruka“ u osnovi, u najmanju ruku, obećava jednu od poetičkih strategija koje savremena književnost često nudi. Autor sebi postavlja pitanja o novijoj istoriji koja nam je zbog svoje dovoljne vremenske udaljenosti odnosno promene političko-ekonomskog sistema koja se odvijala u međuvremenu, nedostupna i nepoznata baš onoliko koliko treba i, upravo stoga, zanimljiva.

Kako ispripovedati takvu priču? Kroz lik dečaka, tinejdžera, tek delimično formirane osobe, koja još nije živela dovoljno dugo da bi mogla da razume razvoj vremena, kao ni krupna politička zbivanja, i koja nije u preteranoj meri opterećena tim pitanjima. Pristup te vrste možda ima poseban značaj u postjugoslovenskoj ili, čak, postsocijalističkoj književnosti, što su okviri u kojima možemo, mada ne toliko s duhovno-istorijske koliko s vremensko-prostorne strane, sagledati i Igora Marojevića.

Međutim, da li postoje i tačke kojima se „Majčina ruka“ izdiže iznad mogućih očekivanja kakva nam se nameću dok čitamo narative pomenutog poetičkog profila? One se u svakom slučaju ne nalaze u samom načinu pripovedovanja. Delimično adolescentska tačka gledišta glavnog junaka, njegova seksualna iskustva, finese ličnog integrisanja u primarnu porodicu, pominjanje specifičnosti okruženja u kojem je odrastao a kakve verovatno pominje svaki individualac i u isti mah pripadnik njegove generacije, pre svega čine zajedničke tačke brojnih romana, kratkih priča pa čak i pesama o kakvima govorimo. Možda je u tom smislu razlika pretežno u tome što Marojević o zgodama i nezgodama pomenute vrste govori na izrazito privlačan način – sa pravim brojem otvorenih mesta i, s druge strane, veštim, a veoma pristupačnim i raspričanim jezikom pri čemu pohvala ide i prevodiocu Juriju Hudolinu.

Kod Marojevića se mogu naći još neke specifičnosti. Priča otpočinje selidbom glavnog junaka, gimnazijca i njegove majke u Novi Vrbas, u kuću tetka Bojane. Razlog za selidbu nalazi se u zemljotresu u Crnoj Gori, gde su njih dvoje živeli ranije izolovano od porodične povesti. Čini se da upravo takav splet okolnosti uzrokuje brzo ili, čak, prebrzo sazrevanje glavnog junaka. On je prinuđen da od individualističnog usamljenika odjednom postane deo društva. Zašto su se njegovi roditelji razveli? Kakvu ulogu su imali Nemci u Novom Vrbasu i nekadašnjoj Jugoslaviji? Ko je u novom kraju ko i na čijoj je strani bio tokom Drugog svetskog rata? Protagonista ne samo da sazreva nego u isti mah mora da počne da se opredeljuje, da razume kakav je bio svet koji je uopšte omogućio da on stupi u njega.

I upravo na toj tački priča glavnog junaka počinje da se usklađuje sa onom koju svi smatramo istorijskom. Roman je napisan kao precizno detektovanje i povezivanje najrazličitijih – s vremena na vreme potpuno zasebnih, makar lokalnih, ako ne i globalnih političkih – događaja, koje pred nama iscrtavaju sliku složenog istorijskog dešavanja. Ali šta da se radi? Čini se da na nekoj tački i sam protagonista ucrtava još samo ličnu potrebu da se domogne istine, čime se umanjuje njegovo očajanje i omogućuje njegovo viđenje sasvim nove slike okruženja u kojem se obreo.

Što se glavni junak dublje upućuje u istoriju i sudbinu kuće u kojoj živi, to češće nabasava na gotovo nebitna, zasebna pitanja kakva imaju još samo svoj unutrašnji smisao, ali za život protagoniste više nisu istinski značajna. Međutim, da li je upravo to tačka njegovog potpunog integrisanja u društvo? Kada nas u želji da razrešimo problem sopstvenog identiteta zatekne tako slojevito i sudbonosno pitanje, odjednom se učini da bi težina čitavog sveta mogla da nas slomi?

Možda. Međutim, iako se roman okončava u tamnijim tonovima koji nam ukazuju na fatalizam vremena i iscrtavaju ličnu tragediju, baš u njima se krije i tračak nade. Na svom putu, junak otkriva da stvari nisu uvek onakve kako deluju, da je svaka slika neuporedivo složenija nego što se to čini na prvi pogled. Time se takođe otvara prostor za novi pokušaj razumevanja. Razumevanja sveta i, naravno, međusobnog razumevanja.

Izvor: emisija „Ars“, Radio Slovenija
Autor: Aljaž Krivec, dobitnik Stritarove nagrade za kritičara godine (2016)